کارون: برخورداری، آب و نظام حکمرانی صنعتی
جولان فرهادی بابادی
مقام‌های جمهوری اسلامی تصوری کلی از ایران به عنوان یک حوزه سیاسی دارند که خود را موظف و محق به اعمال حاکمیت در آن می‌بینند. در جریان اعمال این حاکمیت سیاسی فاکتور‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی وجود دارد که به حاکم امکان می‌دهد، ایران را فراتر از مرزهای موجود، و به واسطه یک سری کدهای امنیت ملی تعریف کند. به این ترتیب عواملی مانند شباهت‌های فرهنگی و اجتماعی با شهروندان کشورهای دیگر بر اساس زبان، دین، قومیت، سنت‌های اجتماعی سبب می‌شود پروژه حوزه مشترک تمدنی اسلام که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های سیاسی حکومت است در دستور کار سیاسی قرار گیرد. براساس چنین پروژه سیاسی جمهوری اسلامی منطقه خاورمیانه را به دو حوزه «عرصه» و «عیان» حکمرانی سیاسی خود تقسیم می‌کند.
عرصه سیاسی جایی است که حکمرانی ملی اتفاق می‌افتد و عیان جایی است از آنها استفاده می‌شود تا نظم درونی حفظ شود؛ لذا برخلاف تصوری که ممکن است بر اساس مرزهای موجود شکل گرفته باشد، منطق درون و بیرون جمهوری اسلامی، بر اساس برداشت متعارف از حدود سیاسی نیست. عرصه شامل مناطقی درون فلات مرکزی ایران است که در آنها نظام صنعتی و تشکیلاتی سیستم محافظت می‌شود؛ عیان در واقع محدوده است که جمهوری اسلامی با قدرت نمایی استراتژیک در آن نظم آن را به نفع خود شکل می‌دهد؛ مناطق مابین فلات مرکزی و مرزهای ایران منطقه اول و از مرزهای رسمی به آن سوی تا تمام جاهایی که به واسطه سپاه قدس در آنها حضور دارد منطقه دوم عیان محسوب می‌شود. به این ترتیب بر اساس فقه حکومتی در جمهوری اسلامی دست یازیدن حاکم برای مداخله محیط زیستی در منطقه بخشی از «خیارات» حاکم و حق او است. او است که می‌تواند با بسیج منابع درونی، از حق حاکمیت خود دفاع کند. آنچه برای آب در این مختصات اتفاق می‌افتد، چیزی نیست جز بسیج منابع در خدمت نظام شهریی که «درون» کشور فعال است و پایه‌های امنیت ملی بر روی آن استوار شده است.
«عیان» را هنگامی که مبتنی بر نظام آمایش سرزمینی بررسی می‌کنیم، منطقه‌های داخل فلات مرکزی ایران است که در مسیر برخورداری از امکاناتی مانند، بهداشت، آموزش، صنعت و ... است و توسط رژیم‌های تدافعی چند لایه پدافند عامل و غیر عامل حمایت می‌شود. به تعبیر ساده، آنها که جمهوری اسلامی را می‌سازند، در چارچوب یک ایدئولوژی شهری، ضرورت‌های حکمرانی صنعتی- امنیتی را تعریف می‌کنند و بخش‌های مهمی از شهرنشینان این مناطق اگرچه با آن ضرورت‌ها نیز مخالف باشند، اما از آن سود می‌برند و به همین دلیل خواهان پرسش‌گری درباره ساختار توزیع امتیازهای شهروندی بر اساس عدالت اجتماعی در مناطق مختلف کشور نیستند. نگاهی که این نوع حکمرانی به مناطق‌های بیرونی عیان دارد، نوعی توسعه صنعتی مبتنی بر نیازهای داخلی است. به همین دلیل وقتی به حوضه آبریز کارون نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم، آب به عنوان حیاتی‌ترین عنصر مورد نیاز فلات مرکزی به عنوان کالایی در نظر گرفته می‌شود که به واسطه طرح‌های عمرانی از این مناطق انتقال داده می‌شود. در چارچوب این نظام برخوردار یاست که اساسا می‌توان به حوضه آبریز کارون نیز نگاهی متفاوت داشت. در ادامه تلاش داریم تا با نگاهی به حوضه آبریز کارون بزرگ این مساله را با نگاهی دقیقتر بررسی کنیم. وقتی به برخورداران آب حوضه آبریز کارون نگاهی می‌اندازیم، مجموعه‌ای از استان‌ها درون فلات مرکزی ایران را می‌بینیم که کیلومترها دورتر از حوضه آبریز و بستر رودخانه قرار دارند؛ این استان‌ها به واسطه انتقال آب از سرچشمه- که در عمل ضد محیط زیستی نیز هست- از منافع انتقال آب بهره‌مند می‌شوند. به همین دلیل شناسایی دقیق مختصاتی که تحت فشار این انتقال آب دچار بحران‌های محیط زیستی می‌شود بسیار جدی است.
در یک تقسیم بندی کلی حوضه آبریز کارون جزوی از حوضه کلان‌تری است که به نام حوضه آبی خلیج فارس و دریای عمان شناسایی می‌شود. حوضهٔ آبریز خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و غرب ایران قرار دارد و شامل رودهایی است که به دریاهای آزاد جنوب ایران می‌ریزند. استان‌های کرمانشاه، ایلام، لرستان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و هرمزگان به طور کامل یا تقریباُ کامل در این حوضه قرار دارند.
هرکدام از زیر حوضه‌هایی که در این منطقه قرار دارند برپایهٔ دستور العمل تقسیم‌بندی حوضه‌های ایران، دارای یک کد هستند و در مجموع به شش منطقه بر اساس جدول زیر تقسیم می‌شوند:
کارون بزرگ با داشتن زیرحوضه‌های سه گانه به تنهایی یکی از مهم‌ترین تامین کنندگان آب در ایران است که به ترتیب شامل سه زیر حوضه دیگر است
حوضه کارون اما در عین حال بخشی از دلتای تمدنی بین نهرین هم محسوب می‌شود. قرار گرفتن حوضه آبریز کارون در محدوده بین النهرین، حتی در بررسی آلودگی‌های محیط زیستی نظیر ریزگردها نیز کاملا مشهود است.
بخش‌هایی که در این نقشه با رنگ زرد رنگ نشان داده شده است از بالا منطبق با محدود آبریز غرب مرزی در ناحیه آبی خلیج فارس و دریای عمان است. حال اگر با این پیچیدگی محیط زیستی به حوضه آبریز کارون بزرگ نگاه کنیم، متوجه یک خط تمدنی می‌شویم از سکونت اتنیک‌هایی که در مناطق این حوزه آبگیر، مورد هجمه حکمرانی صنعتی قرار گرفته‌اند و حقوق شهروندی آن در خدمت تامین فلات مرکزی قرار گرفته است. نقشه فلات مرکزی به این ترتیب نشان می‌دهد که چه بخش‌هایی از انتقال آب، مواد معدنی و محیط زیستی جغرافیای مذکور برخوردار می‌شوند.
به این ترتیب برای تعریف حدود واقعی محدوده آبریز کارون بزرگ می‌توان از این تقسیم بندی استفاده کرد:
الف. محدود سرچشمه
ب. محدود بستر
آب‌راههٔ اصلی حوضه، رود کارون است که شاخهٔ‌های اصلی آن یعنی رود کوهرنگ و رود بازفت از زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرند. رودخانه کوهرنگ یکی از سرشاخه اصلی کارون است که از ارتفاعات زردکوه در شهرستان کوهرنگ و استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد. در مورد رودخانه کوهرنگ باید به این موضوع توجه کنیم که بخشی قابل توجهی از رودخانه کوهرنگ در همان ابتدای مسیر توسط تونل‌های کوهرنگ به سمت زاینده‌رود منحرف شده است و بخش دیگر پس از پیوستن به آب دیگری به نام «شیخ علی‌خان» و «دوآب صمصامی»، پس از طی مسیری در نزدیکی منطقه بهشت آباد با آب کیار درهم می‌آمیزد و کارون کوچک شکل می‌گیرد. انتقال آب به زاینده‌رود از طریق تونل‌های کوهرنگ سبب شد تا منتفعان از آب زاینده رود دچار این تصور شوند که زاینده‌رود رودی دائمی و مبتنی بر یخچال‌های دائمی است. در حالی که اگر یخچال‌های کوهرنگ را که آب آن با مداخله انسانی منحرف شده است از جریان زاینده رود قطع کنیم، دو امکان برای تامین آب زاینده‌رود بیشتر نمی‌ماند: مجموع رودهای فصلی شده که ناشی از آب‌های سرگردان سیلابی در فلات مرکزی هستند یا آب چشمه‌های زیر زمینی‌اند. رودخانه بازفت نیز یکی دیگر از سرشاخه‌های اصلی و خروشان رود کارون است که از ارتفاعات یخچالی در دامنه‌ی کوه‌های منار، زردکوه، گله سگا و تورک در شهرستان کوهرنگ از توابع استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد سپس با آب شنگی، آب تشنوی، آب ترکی، آب چنار و آب نازی مخلوط می‌گردد و پس از طی کردن مسیر پر پیچ و خمی در نهایت به کارون منتهی می‌گردد. این رودخانه که طول آن ۹۵ کیلومتر است پس از ترکیب با کارون با رود خرسان تشکیل بزرگترین جریان آبی جنوب غرب کشور را می‌دهد و در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود و مجددا در بند قیر دوباره دو شاخه به یکدیگر می‌پیوندد. در همین نقطه، رود دز نیز به آن متصل می‌شود و در نهایت، در آبادان وارد اروندرود می‌شود. در طول این مسیر حدود ۲۰ پروژه ذخیر و انتقال آب طراحی شده است که آب را از سرشاخه‌های آن به نقاطی دور دست انتقال می‌دهد. در ادامه سعی می‌کنیم بر این مبنا تصویری از کارون را ارائه دهیم که از قم تا خلیج فارس در جریان است.
الف. محدود سرچشمه
کوهرنگ
یکی از مهم‌ترین عوارض جغرافیایی که در پدید آمدن حوضه آبریز کارون موثر است، رشته کوه زردکوه بختیاری است. این کوهستان سرچشمه‌ی اصلی کارون، زاینده رود و دز است. از قلل معروف آن می‌توان به شاه شهیدان، زرده، دوزرده، هفت‌تنان، کلونچین، چری و کینو اشاره کرد. در این میان، قلّه کلونچین، با ارتفاع ۴۲۲۱ متر بلندترین قله زردکوه و همچنین پرفرازترین نقطه استان چهارمحال و بختیاری است. همچنین قله شاه شهیدان هم ۴۱۵۰ متر بلندی دارد.
این ارتفاعات به صورت نواری با عرض حدود ۱۵ کیلومتر در برگیرنده «قلل مرتفع بالای ۴۰۰۰ متر» و «همچنین یخچال‌های اصلی زاگرس» هستند. از معروفترین آنها می‌توان به یخچال ایلوک (طویل‌ترین یخچال طبیعی ایران)، پورسونان، خرسان و غار یخی چما اشاره کرد. ۹ آبان ۱۴۰۰ خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از مقامات محلی اعلام کرد که یخچال‌های دائمی کوهرنگ نابود شده‌اند. سایر یخچال‌های زردکو به شرح زیر هستند:
یخچال چال میشان: این یخچال در شمال شرقی قله جفت زرده واقع گردیده که دارای مساحت تقریبی نیم کیلومتر مربع می‌باشد. یخچال در کاسه زیر گردنه بازفت قرار دارد و زبانه‌های آن تا زیر دیواره شاه شهیدان امتداد دارد.
یخچال جفت زرده: در شما قله جفت زرده واقع شده و بزرگتر از یخچال چال میشان است.
یخچال خورتاب سر: در فاصله تقریبی ۲۰۰ متر پایین تر از یخچال خرسان واقع شده است .
یخچال خرسان: این یخچال بزرگترین یخچال منطقه زردکوه با مساحت تقریبی ۸ کیلومتر مربع می‌باشد که در شمال قله کلونچین(بلندترین قله رشته کوه زردکوه) و خرسان واقع گردیده است و از ارتفاع ۳۸۰۰ تا ۳۹۵۰ متری زیر دیواره قله کلونچین قرار دارد. یخچال پورسونان نیز در شرق این یخچال قرار گرفته است.
یخچال پورسونان: در جبهه شمال غربی قله شاه شهیدان قرار گرفته که امتداد آن از ارتفاع ۳۷۵۰ متری تا ۴۰۰۰ متری زیر قله ادامه می‌یابد و در قسمت‌های بالایی دارای شیب تندی می‌باشد.
یخچال‌های کوهرنگ۱،۲،۳و۴: همه ی این یخچال‌ها در اطراف قله سیردان واقع گردیده‌اند که در مجموع دارای مساحت تقریبی ۲کلیومتر مربع می‌باشند.
یخچال هفت تنان(ایلوک): یخچال هفت‌تنان یکی از مهم‌ترین یخچال‌های منطقه زردکوه محسوب می‌شود که در منتها الیه شمال غربی رشته کوه زردکوه واقع گردیده است. یخچال ایلوک در دره بین قله هفت تنان و قله ایلوک واقع شده است که از زیر دیواره هفت تنان شروع شده و با شیب متوسط به سمت پایین دره امتداد می‌یابد و طولانی‌ترین یخچال منطقه زردکوه می‌باشد.
یخچال کینو: در جبهه شمالی زیر قله کینو قرار گرفته است.
الیگودرز
منطقه الیگودرز یکی دیگر از سرچشمه‌های رود دز است که رودخانه بختیاری، رودخانه سزار و رودخانه حوضیان از طبیعت آن سرشچمه می‌گیرد؛ قالی‌کوه یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین سرشاخه‌های رود دز است همچنین اُشْتُرانْ‌کوه مشهور به آلپ ایران، بلندترین نقطه استان لرستان است که تا تا شمال غربی الیگودرز می‌رسد، از این جا رودی به نام ماربره سرچشمه می‌گیرد که بعدا با ترکیب سایر رودخانه‌ها دز نام می‌گیرد. این منطقه از خرم‌آباد ۱۳۵ کیلومتر از اراک ۱۲۷ کیلومتر، از اصفهان ۲۱۰ کیلومتر و از تهران ۳۸۰ کیلومتر فاصله دارد. و به دلیل قرار گرفتن در مسیر ارتباطی خمین، گلپایگان منابع آب آن بدون توجه خطر خشک شدن کارون در اختیار مصارف کشاورزی و صنعتی فلات مرکزی قرار گرفته است.
این منطقه نزدیک به ۲۱۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در امتداد شرق به غرب کشیده شده‌است. در ضلع شمالی و جنوبی شهر اراضی ناهموار با ارتفاعات و قله‌های متعدد پراکنده‌اند به همین دلیل نیز از آب وهوای بسیار سرد کوهپایه‌ای برخوردار است. کوه سیاه، کوه سفید، کوه ریواس، کوه میال، مندیش، سیاتیر، امیر کوه، ارتفاعات باجگیران و به علاوه در اطراف شهر کوه‌های دیگری نیز پراکنده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: چهل گز در شمال شرقی، علی بلاغی در شمال و کمربسته در شمال شرقی و همچنین از کوه‌های دورتر از شهر می‌توان به قالی کوه و تمندر اشاره کرد. منابع آبی این منطقه به شرح زیر هستند
آبشارهای الیگودرز
آبشار آب‌سفید
آبشار چکان
آبشار کیگوران
آبشار وارگ
آبشار برنجه
آبشار تیندر
آبشار لوچ
آبشارهای دورک
آبشار چونگ شنه
آبشار دره ماهی
آبشار مبارک‌آباد
مهم‌ترین آثار باستان شناختی منطقه موسوم تپه روباه به دههٔ ۵ قبل از میلاد بر می‌گردد. این تپه با شماره ثبت ملی: ۱۱۷۶۵ در تاریخ: ۱۳۸۴/۰۳/۰۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است. طرح‌های انتقال آب همچنین باعث خطر انقراض سمندر لرستانی یکی دیگر از گونه‌های اندمیک لرستان شده است. پس از اجرای طرح انتقال آب از الیگودرز در شرق استان لرستان به قم که رسانه‌های ایران از آن با عنوان کلی و مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» نام می‌برند، منابع آبی این منطقه به جای کارون تأمین‌کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم است.
طرح‌های در حال بهره برداری قمرود - از دز به قمرود - ۱۸۱ میلیون متر مکعب (ظرفیت در آینده به ۲۵۰ میلیون متر مکعب افزایش خواهد یافت)، قطر تونل: چهار و شش دهم متر، تونل چشمه لنگان - از دز به زاینده رود - ۱۲۰ میلیون متر مکعب، تونل خدنگستان - از دز به زاینده‌رود - ۸۴ میلیون متر مکعب، قطر تونل: سه و دو دهم متر از جمله مخرب ترین طرح‌های محیط زیستی است که خطر آن بر روی کارون در اهواز لمس می‌شود. رودخانه دز در خرداد/تیر سال ۱۴۰۱ در محدوده شهرستان شوشتر در نزدیکی روستاهای شعیبیه به طور کامل خشک شد.
سپیدان یا اردکان فارس
شهرستان سپیدان منطقه‌ای کوهستانی است و دارای ۱۲ قله بالای ۳۰۰۰ متر از سطح دریا می‌باشد. از این منطقه رودخانه ای به نام بشار سرازیر می‌شود. پس از گذر تنگ سرخ و تنگ تیزاب در مرز استان فارس وارد کهگلویه می‌شود و در نهایت در پوزهٔ شمالى دنا، از شمال مناطق بوير احمد سفلى و طيبى گذشته، با نام بارز به رود خرسان و در امتداد آن به کارون می‌ریزد. بشار شاهرگ حیاتی است که یاسوج و صدها روستا و آبادی بزرگ و کوچک در کنار آن شکل گرفته است و به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی ۲۳ تیر ماه ۱۴۰۰ خشک شده است.
پا-دنا در استان اصفهان
پا-دنا منطقه‌ای کوهستانی در رشته کوه‌های دنا در ۸۶ کیلومتری جنوب غرب شهرستان سمیرم در جنوب استان اصفهان است که با آبشار خفر در شش کیلومتری‌اش از سرچشمه‌های دوم رودخانه خرسان محسوب می‌شود. آب‌هایی این روخانه پس از ورود به استان چهارمحال و بختیاری با شاخه اول ترکیب شده و در منطقه بارز قبل از سد کارون ۳ به رودخانهٔ کارون می‌پیوندد. طول رود خرسان تا محل تلاقی آن با رودخانهٔ کارون حدود ۱۶۰ کیلومتر است.
روزنامه اعتماد به قلم سارا سبزی ۲۴ اسفند ۱۴۰۱ درباره سد خرسان که برای انتقال آب به فلات مرکزی طراحی شده است نوشت "ساختن سد خرسان باعث زیر آب رفتن ۲۴ روستا و هزاران هکتار جنگل بلوط و منابع طبیعی می‌شود." اعتماد گزارش می‌دهد که شرکت مهندسی مشاور طوس‌آب در توضیح طرح نوشته است که هدف از اجرای آن، انتقال آب از رود خرسان برای جبران بخشی از کمبود آب شرب استان‌های یزد، کرمان، شهرهای جنوبی استان اصفهان یعنی سمیرم، شهرضا، دهاقان و مبارکه و شهرهای شمالی استان فارس یعنی اقلید و آباده است. این روزنامه به نقل از محمد درویش از مقامات سابق محیط زیست ایران و فعال محیط زیستی نوشته است که این سد هم "ده‌ها روستا را زیر آب می‌برد و هم باعث مهاجرت گسترده چند هزار نفر می‌شود". علاوه بر این دست کم "حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار درخت از بین می‌رود، آن هم درختان ارزشمند زاگرس که حداقل ۱۰۰ سال عمر دارند". در کنار تمام این مصائب درویش به از بین رفتن جاذبه‌های طبیعی و گردش‌گری استان چهارمحال و بختیاری هم اشاره می‌کند. یکی از این مناطق طبیعی آبشار آتشگاه است که به نام طولانی ترین آبشار ایران شناخته می‌شود.
ب. محدود بستر
یکی از جوانب مهم توسعه‌ای و اجتماعی در شناسایی بستر کارون، شناسایی آن بر پایه نحوه توزیع بهر‌ه‌مندی از مزیت‌های طبیعی آن است. در دوره قاجار رودخانه کارون به شدت مورد توجه انگلیس قرار داشت و به همین خاطر سرویس حمل و نقل دریایی را از دجله و فرات از طریق رودخانه کارون تا شهرستان اهواز و حتی تا شهرستان شوشتر نیز برقرار شده بود، این توجه اقتصادی-سیاسی به کارون در نسبت آن با کسانی مورد اندازه‌گیری قرار می‌گرفت که از آن سود می‌بردند. در دوره‌های مختلف سیاسی امتیازهای ناشی از حضور کارون به شکل امکانات توسعه‌ای برای خوزستان ظهور و بروز کرد، حتی استان‌هایی مانند چهارمحال و بختیاری در این سطح بستر جاری شدن رودخانه کارون محسوب نمی‌شدند. تفاوت عمده‌ای که در دوره جمهوری اسلامی به وجود آمد این بود که اساساً رودخانه کارون دیگر در بستر طبیعی آن جاری نیست و می‌توانیم بر این مبنا بسترهای طبیعی و بستر مصنوعی کارون را از هم تفکیک کنیم. کارون با جریان پیدا کردن در یک بستر غیر طبیعی، از طریق لوله‌های انتقال آب، نه تنها مزیتی ایجاد نمی‌کند بلکه پایداری آن سبب عمیق‌تر شدن بحران‌های محیط زیست، تبعیض‌های اجتماعی و سیاسی شده است. در واقع بستر فعلی کارون شهرهای زیر هستند.
در ادامه به برخی از مقصدهای انتقال آب اشاره خواهیم کرد که در جریان انتقال آب تبدیل به بستر مصنوعی حوضه آبریز کارون شده‌اند.
قم
بنا بر اعلام مدیران منطقه‌ای، به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی مورخ ۲۶ تیر ۱۴۰۰بیش از ۷۸ درصد آب مورد نیاز قم از خارج استان تامین می‌شود. تامین آب از سرشاخه‌های دز از ۲۸ میلیون و ۸۹ هزار متر مکعب به حدود ۳۰ میلیون متر مکعب افزایش داشته‌است. این در حالی است که کل آب مصرفی قم در سال گذشته ۹۷ میلیون متر مکعب بوده که پیش بینی می‌شود امسال این میزان به بیش از ۱۲۰ میلیون متر مکعب برسد. جمعیت تحت پوشش تاسیسات آب در این استان یک میلیون و ۳۳۰ هزار تن است که ۵۴ هزار تن از آنها را جمعیت روستایی قم تشکیل می‌دهد.
اصفهان
بنابر اعلام معاون جهاد کشاورزی استان اصفهان به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی مورخ ۱۰ مهر ۱۴۰۰ بخش کشاورزی در اصفهان تا ۷۵ درصد منابع آب را مصرف می‌کند. همچنین توسط وزارت نیرو ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون متر مکعب آب برای وضعیت عادی، ۲میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب برای زمان کم آبی سطحی و یک میلیارد و ۴۴۴ میلیون متر مکعب برای وضعیت کم آبی در استان اصفهان در نظر گرفته شده است. آمار نگران کننده‌تر این است که ۱۲۸ محصول پرمصرف استان با میزان آب مصرفی مشخص و نا متناسب با اراضی کشت شناسایی شده است.
یزد
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد در مصاحبه با تسنیم مورخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ گفته است به طور متوسط در طول سال ۶۵ درصد از نیاز آبی شرب شهرهای استان یزد که حدود ۹۲ میلیون متر مکعب می‌شود، از آب انتقالی تامین می‌شود و مابقی نیاز شهرهای استان یزد از آب چاه یا منابع محلی در هر شهر تامین می‌شود. روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان یزد مورخ ۱۳ تیر ۱۴۰۱ به خبرگزاری ایرنا گفته است ر صورت قطع آب انتقالی ۵۰ درصد از مناطق استان دچار افت فشار یا قطع آب خواهند شد که برای تامین بخشی از این کمبود، پروژه پدافند تامین آب شرب از خط صنعت با پیشرفت ۹۰ درصد در حال انجام است. ۳۰ مرداد همین سال اما روابط عمومی جهادکشاورزی یزد اعلام کرده است به مناسبت هفته دولت ۷۴ طرح آب و خاک شامل ۶۷ طرح سیستم‌های آبیاری نوین در سطح ۱۶۷۵ هکتار با ۱۴۱۰ بهره‌بردار و هفت طرح قنوات با اعتباری معادل ۱۹۲ میلیارد تومان در شهرستان‌های اردکان، میبد، اشکذر، یزد، بافق، تفت، ابرکوه، خاتم و زارچ به بهره برداری می‌رسد.
کرمان
در کرمان حتی اوضاع آماری مشکل‌دارتر نیز هست، در یک دعوای رسانه‌ای که میان مسوولان وزارت نیرو و وزارت کشاورزی رخ داده است؛ در حاشیه افتتاحیه چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کشاورزی مورخ ۲۴ دی ۱۳۹۸ علی‌مراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی گفت که "برخلاف آنچه وزارت نیرو مطرح می‌کند، میزان مصرف آب در کشاورزی کشور ۷۰ درصد است و وزارت نیرو آمار ۹۰ درصدی مصرف آب کشاورزی را اصلاح کند". ۲۷ خرداد ۱۴۰۰ مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان کرمان در مصاحبه‌ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفته است: "۴۰ درصد نیاز آب شهر کرمان تامین نمی‌شود". او همچنین درباره مشکلات کمبود آب اشاره کرده است که کولرها به صورت ۲۴ ساعته زیر بار است و ۹۰ درصد مردم نمی دانند یک کولر آبی ۳۰۰ تا ۶۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند و این در حالی است که بالغ بر ۱۶۰ هزار کولر در شهر کرمان وجود دارد. _________ طرح: اسد بیناخواهی
